Хэрэглэгчийн тусламж

1. 2020 онд өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгох иргэн хэдэн жил ажилласан бол бүрэн тэтгэвэр авах вэ?

2020 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгох хүсэлт гаргасан эрэгтэй 60, эмэгтэй 55 насанд хүрсэн даатгуулагчийн тэтгэврийн даатгалын шимтгэл төлсөн байвал зохих доод хугацаа нь 20 жил 9 сар бол өндөр насны бүрэн тэтгэвэр тогтоолгох эрхтэй.

2. Цэргийн тэтгэвэр тогтоолгосон хүн давхар энгийн өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгох боломжтой юу?

Даатгуулагчийн энгийн байгууллагад шимтгэл төлж ажилласан хугацаа 10 ба түүнээс дээш жил байгаа тохиолдолд эрэгтэй 60 нас 9 сар хүрээд, эмэгтэй 55 нас 9 сар хүрээд Нийгмийн даатгалын сангаас олгох тэтгэвэр, тэтгэмжийн тухай хуульд заасны дагуу өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгон авч болно.

3. Гадаад улс оронд тодорхой хугацаагаар амьдарч байгаа тэтгэвэр авагчийн тэтгэврийг хэрхэн олгох вэ?

Нийгмийн даатгалын тухай хуульд заасан болзол журмын дагуу тэтгэвэр тогтоолгосны дараа гадаад улс оронд түр хугацаа (6 сараас дээш)-гаар амьдрахаар явсан тэтгэвэр авагчийн тэтгэврийг оршин сууж байсан аймаг, сум, дүүргийн нийгмийн даатгалын байгууллага нь түүний бичгээр гаргасан хүсэлтийг үндэслэн тэтгэврийг гэр бүлийн итгэмжлэгдсэн хүнд олгож болно.

4. Өндөр насны хувь тэнцүүлсэн тэтгэвэр тогтоох тохиолдолд тэтгэврийн хөнгөлөлттэй нөхцөлийг хэрэглэж болох уу?

Болохгүй. Нийгмийн даатгалын сангаас олгох тэтгэвэр, тэтгэмжийн тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 5 дахь хэсэгт заасан тэтгэврийн даатгалын шимтгэлийг 10-аас 20 хүртэл жил төлж, ажилласан, мөн хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасан насны болзлыг (эрэгтэй 60 нас 9 сар, эмэгтэй 55 нас 9 сар) хангасан даатгуулагч өндөр насны тэтгэврийг хувь тэнцүүлэн тогтоолгож авах эрх эдэлнэ. Даатгуулагчдад өндөр насны тэтгэврийг хувь тэнцүүлэн тогтоох тохиолдолд хөдөлмөрийн хөнгөлөлттэй нөхцөлийг хэрэглэхгүй гэж ойлгоно.

5. Тэтгэвэр тогтоолгосноос хойш нэг хувийн байгууллагад ажиллаж шимтгэл төлж байгаа. Тэтгэвэр дээр ямар нэгэн нэмэлт хийгдэх үү.

Нийгмийн даатгалын сангаас олгох тэтгэвэр, тэтгэмжийн тухай хуулийн 28 дугаар зүйлийн 28.1.4-т "тэтгэвэр тогтоолгосон боловч 12 сараас доошгүй хугацаанд ажил, хөдөлмөр эрхэлж нийгмийн даатгалын шимтгэл төлсөн тэтгэвэр авагч хүсэлтээ гаргасан" тохиолдолд тэтгэврийг нэмэгдүүлэхээр заасан байдаг. Иймээс тэтгэвэр авагч 12 сар ба түүнээс дээш хугацаагаар шимтгэл төлж ажиллаад тэтгэврээ нэмэгдүүлэх хүсэлтээ гаргавал түүний тэтгэврийг анх тэтгэвэр тогтоолгосон цалингийн дунджаас 1.5 хувиар бодож нэмэгдүүлэн олгоно.

6. Архивын баримт үрэгдсэнээс цалингийн баримт олдохгүй байна. Тэтгэврээ хэрхэн бодуулах вэ?

Даатгуулагчийн 1995 оноос өмнөх үеийн хөдөлмөрийн хөлс, түүнтэй адилтгах орлого нь архивын баримтаар нотлогдох боломжгүй болсон тохиолдолд Хүн амын хөгжил, нийгмийн хамгааллын сайд, Хөдөлмөрийн сайдын 2016 оны А/49, А/105 тоот хамтарсан тушаалаар баталсан "Тэтгэвэр тогтоолгоход баримтлах ажил, мэргэжлийн жишиг цалингийн хэмжээ"-г үндэслэн тэтгэвэр тогтооно.

1. Одоо 60 настай тахир дутуугийн тэтгэвэр авдаг бол өндөр насны тэтгэвэрт шилжиж болох уу?

Нийгмийн даатгалын тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1-д зааснаар даатгуулагч өөр илүү таатай нөхцөлтэй тэтгэврийг сонгон авах эрхтэй гэж заасан. Иймд даатгуулагч өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгох шимтгэл төлж ажилласан хугацааны болон насны болзлыг хангасан тохиолдолд тахир дутуугийн тэтгэврээ цуцлуулан өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгож болно.

1. Эцгээ нас барснаас хойш төрсөн хүүхэд тэжээгчээ алдсаны тэтгэвэр тогтоолгох хөдөлмөрийн чадваргүй хүний тоонд орох уу?

Орно. Нийгмийн даатгалын сангаас олгох тэтгэвэр, тэтгэмжийн тухай хуулийн 12 дугаар зүйлийн 1 дэхь хэсгийн 1-д тэжээгчээ алдсаны тэтгэвэр авах хөдөлмөрийн чадваргүй гишүүдийн тоонд “...эцгээ нас барснаас хойш мэндэлсэн, төрсөн хүүхэд...” –ийг хамааруулахаар заасан. Иймээс эцгээ нас барснаас хойш 280 хоног буюу 9 сар 10 хоногийн дотор төрсөн хүүхдийг уул тэжээгчийн гэр бүлийн хөдөлмөрийн чадваргүй гишүүний тоонд оруулан тооцож тэжээгчээ алдсаны тэтгэвэр тогтооно.

2. Эх, эцэг нь хоёулаа нас барсан тохиолдолд тэжээгчээ алдсаны тэтгэврийг эх, эцгийн авч байсан цалингийн нийлбэрээс бодуулж болох уу?

Болно. Нийгмийн даатгалын сангаас олгох тэтгэвэр, тэтгэмжийн тухай хуулийн 16 дугаар зүйлийн 16.2-т “..гэр бүлийн хөдөлмөрийн чадваргүй гишүүний 2 тэжээгч нь нас барсан тохиолдолд тэжээгчээ алдсаны тэтгэврийг нас барсан 2 даатгуулагчийн авч байсан хөдөлмөрийн хөлсний нийлбэрээс...” бодож тогтооно гэж заасан байдаг. Иймээс 2015 оны 07 дугаар сарын 01-нээс эхлэн эдгээр хүүхдүүдэд тэжээгчээ алдсаны тэтгэврийг эх, эцгийнх нь цалингийн нийлбэрээс тогтоон олгож байна.

1. Удаан хугацаагаар өвчилсөн тохиолдолд хөдөлмөрийн чадвар алдсаны тэтгэмж олгох дээд хязгаар гэж байдаг уу?

Хөдөлмөрийн чадвар түр алдсаны тэтгэмж олгох хугацааны нэг удаагийн дээд хязгаар нь ажлын 66 өдрөөс хэтрэхгүй байна. Харин хорт хавдар болон сүрьеэгээр анх удаа өвчлөхөд ажлын 132 өдрийн хугацаанд тэтгэмж олгоно.

1. Хүүхдээ харж байх хугацаандаа дахин төрвөл тэтгэмж олгох уу?

Нийгмийн даатгалын сангаас олгох тэтгэвэр, тэтгэмжийн тухай хуулийн 191.3-д "хөдөлмөр эрхэлж байгаад хууль тогтоомжид заасны дагуу хүүхдээ асрах чөлөөтэй байх хугацаандаа дахин хүүхэд төрүүлсэн эхэд жирэмсний болон амаржсаны тэтгэмж олгоно" гэж заасан.

2. Нийгмийн даатгал 2 жил төлсөн. Жирэмсний тэтгэмж авахад сүүлийн 6 сар тасралтгүй төлсөн байх ёстой гэсэн байна. Энэ нь жирэмсэн болохоос өмнө 6 сар юм уу эсвэл лист авахаас 6 сарын өмнө гэсэн үг юм уу?

Тэтгэмжийн даатгалын шимтгэлийг жирэмсний чөлөө авахаас өмнө 12 сараас доошгүй хугацаанд, үүнээс сүүлийн 6 сард нь тасралтгүй төлсөн байх шаардлагатай. Өөрөөр хэлбэл жирэмсний эмнэлгийн хуудас бичигдэхээс өмнө дээрх хугацаанд тэтгэмжийн даатгалын шимтгэл төлсөн бол тэтгэмжийн эрх үүснэ.

3. Гадаад улсад ажиллаж амьдарч байгаа эх жирэмсний болон амаржсаны тэтгэмжээ хэрхэн авах вэ?

Гадаад оронд түр хугацаагаар амьдарч байгаа эхэд тухайн орны эмнэлгийн байгууллагаас олгосон жирэмсэн амаржсаны тодорхойлолтыг үндэслэн байнга оршин суух хаягийн бүртгэлтэй аймаг, дүүргийн нутаг дэвсгэрт орших эмнэлгийн байгууллагын эмнэлэг хяналтын комиссын хурлын шийдвэрээр жирэмсний эмнэлгийн хуудсыг олгодог журамтай.

4. Жирэмсний эмнэлгийн хуудсаа хэзээ бичүүлэх вэ?

Даатгуулагч эхэд жирэмсний 31-32 долоо хоногтойд хяналт тавьж буй эрүүл мэндийн байгууллагаас эмнэлгийн хуудсыг олгоно.

5. Цэргийн алба хаагч эхийн жирэмсний, амаржсаны тэтгэмжийг хэрхэн олгох вэ?

Тухайн цэргийн алба хаагч эхийг ажиллуулж байгаа цэргийн анги, байгууллага нь хуульд заасны дагуу уг эхэд жирэмсний, амаржсаны тэтгэмжийг 12 сард авсан цалин хөлсний дунджаас 100 хувиар бодож, 4 сарын хугацаанд, ажлын өдрөөр тооцож олгоно.

6. Хүүхэд асрах чөлөөтэй байсан даатгуулагч эх ажилдаа эргэж ороод 5 сар ажиллаад дахин жирэмсний тэтгэмж авахаар эмнэлгийн хуудсаа бичүүлсэн. Энэ тохиолдолд тухайн даатгуулагч эхэд жирэмсний, амаржсаны тэтгэмжийг хэрхэн бодох вэ?

Нийгмийн даатгалын сангаас олгох тэтгэвэр, тэтгэмжийн тухай хуульд тэтгэмжийн даатгалд даатгуулж шимтгэл төлсөн даатгуулагч эхэд жирэмсний болон амаржсаны тэтгэмжийг тэтгэмжийн даатгалын шимтгэл төлсөн сүүлийн 12 сарын хөдөлмөрийн хөлс орлогын дунджаас тооцож олгоно гэж заасан. Иймээс даатгуулагчийн эхийн жирэмсний тэтгэмж бодох сарын хөдөлмөрийн хөлс, орлогын дунджийг түүний тэтгэмжийн даатгалын шимтгэл төлж ажилласан 5 сарын хөдөлмөрийн хөлс, орлого, хүүхэд асрах чөлөө авахын өмнө тэтгэмжийн даатгалын шимтгэл төлсөн 7 сарын хөдөлмөрийн хөлс, орлого хоёрын нийлбэр дүнг 12 сард хуваах замаар тодорхойлж тэтгэмжийг бодно.

1. Оршуулгын тэтгэмжийг даатгуулагч бүр авах уу?

Тэтгэмжийн даатгалын шимтгэлийг нийтдээ 36 сараас доошгүй хугацаагаар төлсөн даатгуулагч нас барвал түүний оршуулгад зориулан тэтгэмж олгоно.

2. Оршуулгын тэтгэмж ямар хэмжээтэй байдаг вэ?

Нийгмийн Даатгалын Үндэсний Зөвлөлийн 2016 оны 16 дугаар тогтоолоор нийгмийн даатгалын байгууллага нь нас барсан даатгуулагчийн оршуулгад зориулан түүний ар гэрт 1 сая төгрөгийн тэтгэмжийг нэг удаа олгоно гэж заасан байдаг.

1. Нийгмийн даатгалын байгууллагаас ажилгүйдлийн тэтгэмж авч буй даатгуулагч нь ажилд орсон бол уг тэтгэмжийг зогсоох уу?

Ажилгүйдлийн тэтгэмж гэдэг бол ажилгүй болохоосоо өмнө ажилгүйдлийн даатгалын шимтгэлийг хуульд заасан болзол, журмын дагуу төлсөн, ажилгүй хүнд дараагийн ажилд орох хүртэлх хугацаанд ажилгүйдлийн даатгалын сангаас амьжиргааны эх үүсвэр болгож, эргэж төлөгдөх нөхцөлгүйгээр сар бүр олгох мөнгөн хөрөнгө юм. Эндээс үзэхэд ажилгүйдлийн тэтгэмжийг тухайн даатгуулагчид ажилгүй байх хугацаанд нь олгоно гэсэн үг. Иймээс ажилгүйдлийн тэтгэмж авч буй даатгуулагч ажилд орсон бол түүний тэтгэмжийг ажилд орсон өдрөөс эхлэн зогсооно.

2. Урьд нь ажилгүйдлийн тэтгэмж авч байсан даатгуулагч дахин ажилгүйдлийн тэтгэмж авахад хэдэн сараас доошгүй шимтгэл төлсөн нөхцөлд дахин ажилгүйдлийн тэтгэмж авах эрх үүсэх вэ?

Нийгмийн даатгалын сангаас олгох ажилгүйдлийн тэтгэмжийн тухай хуульд зааснаар урьд нь ажилгүйдлийн тэтгэмж авч байсан даатгуулагч ажилд орсноос хойш 12 сар шимтгэл төлсөн нөхцөлд ажилгүйдлийн тэтгэмж дахин авах эрх үүснэ.

3. Байгууллагын үйл ажиллагаа сул зогсож байгаа үед ажиллагсдыг ажлаас нь халах тохиолдол их гарах боллоо. Энэ тохиолдолд ажлаас халагдсан иргэнд ажилгүйдлийн тэтгэмж олдох уу?

Хөдөлмөрийн тухай хуульд зааснаар хэрэв тухайн ажилтны буруутай биш шалтгаанаар сул зогсолт хийсэн бол уг хугацаанд байгууллага нь ажилтнуудад үндсэн цалингийн 60 хувь түүнээс дээш хэмжээний олговор олгоно. Ажилтнуудад энэхүү хугацаанд олгож буй олговрын хэмжээ нь хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээнээс доогуур байж болохгүй. Иймд байгууллагаас олгож буй сул зогсолтын үеийн олговроос шимтгэлээ төлж байгаад ажлаасаа халагдсан ажилтнууд нь Ажилгүйдлийн тэтгэмжийн тухай хуульд заасан нөхцөл, болзлыг хангасан бол ажилгүйдлийн тэтгэмж олгоно.

4. Ажлаас халагдсанаас хойш хэд хоногийн дотор ажилгүйдлийн тэтгэмж авах материалаа бүрдүүлж өгөх вэ?

Даатгуулагч ажил олгогчтой тооцоо хийж дууссанаас хойш хуанлийн 14 хоногийн дотор оршин суугаа газрынхаа харъяалах нийгмийн даатгалын байгууллагад хандаж хүсэлтээ гаргана.

5. Ажилгүйдлийн тэтгэмжээ бөөнд нь авч болох уу?

Даатгуулагчид ажилгүйдлийн тэтгэмжийг ажлын 76 өдрийн хугацаанд олгох бөгөөд тухайн сард ногдох тэтгэмжийг 2 хүртэлх удаа тооцож олгоно.

1. Нийгмийн даатгалын шимтгэл төлөх орлогын дээд, доод хэмжээ гэж юу вэ?

Засгийн газрын 2017 оны 251 дүгээр тогтоолоор нийгмийн даатгалын шимтгэл төлөх, тэтгэвэр, тэтгэмж, тогтооход баримтлах сарын хөдөлмөрийн хөлс, түүнтэй адилтгах орлогын дээд хэмжээг тогтоосон байдаг. Даатгуулагчийн шимтгэл төлөх сарын хөдөлмөрийн хөлс түүнтэй адилтгах орлогын доод хэмжээ нь тухайн үеийн хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээнээс багагүй (2020.01.01-ний өдрөөс 420 000 төгрөг), дээд хэмжээ нь уг доод хэмжээг 10 дахин нэмэгдүүлснээс ихгүй (2020.01.01-ний өдрөөс 4 200 000 төгрөг) байна.

2. Албан байгууллагад ажиллаж байгаад хүүхдээ асрах чөлөөтэй байгаа эхийн нийгмийн даатгалын шимтгэлийг хаанаас төлөх вэ?

Нийгмийн даатгалын сангаас олгох тэтгэвэр, тэтгэмжийн тухай хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3 дахь хэсэгт зааснаар хүүхдээ 3 нас хүртэл асрах чөлөөтэй байгаа эхийн нийгмийн даатгалын шимтгэлийг аж ахуйн нэгж, байгууллага нь тухайн үед мөрдөж байгаа хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээнээс тооцон тэтгэврийн болон тэтгэмжийн даатгалын санд төлнө.

3. Аж ахуйн нэгж, байгууллагад ажиллаж буй тэтгэвэр авагч нийгмийн даатгалын шимтгэлээ хэрхэн төлөх вэ?

Тэтгэвэр авагч нь албан журмын даатгалд хамрагдан шимтгэл төлж ажиллаж байгаа хугацаандаа эрүүл мэндийн даатгалын болон ажилгүйдлийн даатгалын шимтгэл төлөхөөс чөлөөлөгдөнө.

4. Манай байгууллага улирлын чанартай ажил үйлчилгээ явуулдаг болохоор жилдээ 8-9 сар л ажилладаг. Тиймээс ажилгүй байх хугацаандаа нийгмийн даатгалд сайн дураар даатгуулж болох уу?

Нийгмийн даатгалын тухай хуулийн 16 дугаар зүйлийн 7 дахь хэсэгт “Хуанлийн жилд 7 сараас доошгүй хугацаагаар улирлын чанартай ажил, үйлчилгээ эрхэлдэг аж ахуйн нэгж, байгууллагад хөдөлмөрийн гэрээгээр ажилладаг ажилтныг жилийн туршид нийгмийн даатгалд даатгуулсанд тооцно” гэж хуульчилсан. Иймээс тус ажил олгогч нь хуулийн дээрх заалтыг баримтлан үйл ажиллагаа зогсоосноос хойшхи ажиллагсдын ажиллаагүй 3-4 сарын хугацааны нийгмийн даатгалын шимтгэлийг тухайн үеийн хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээнээс Нийгмийн даатгалын тухай хуулийн 15 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасан ажил олгогчийн төлбөл зохих шимтгэлийн хувь хэмжээгээр тооцож даатгалын санд сар бүр төлж, тайлагнах үүрэгтэй. Энэ тохиолдолд нэгэнт тухайн даатгуулагчийн ажилгүй байх хугацааны шимтгэлийг ажил олгогч нь хариуцан хуулийн дээрх заалтын дагуу төлөх үүрэгтэй учраас сайн дурын даатгалд давхар даатгуулах шаардлагагүй болно.

5. Байгууллага цалингаас суутган авсан нийгмийн даатгалын шимтгэлийг харилцагч нийгмийн даатгалын байгууллагад хугацаанд нь шилжүүлж төлөөгүйгээс тэтгэврээ тогтоолгож чадахгүй 10 сар болж байна. Үүнийг хэрхэн шийдвэрлэх вэ?

Нийгмийн даатгалын тухай хуулийн 6 дугаар зүйлийн 2 дахь хэсэгт ”Ажил олгогчийн буруугаас нийгмийн даатгалын шимтгэл төлөгдөөгүй даатгуулагчид учирсан хохирлыг ажил олгогч бүрэн хариуцаж төлнө” гэж заасан. Иймээс дээрх шалтгааны улмаас даатгуулагчийн хугацаандаа тогтоолгож чадаагүй тэтгэврийн хэмжээгээр буюу 10 сарын тэтгэвэртэй тэнцэх хохирлыг Нийгмийн даатгалын тухай хуулийн дээрхи заалт болон Улсын Дээд шүүхийн 2009 оны 47 дугаар тогтоолд заасны дагуу байгууллага нь бүрэн хариуцаж төлнө. Хэрэв байгууллага нь тэтгэврийн хохирлыг барагдуулахгүй байгаа тохиолдолд даатгуулагч нь уг хохирлыг тухайн байгууллагаар гаргуулахаар харьяалалын дагуу шүүхэд нэхэмжилж шийдвэрлүүлж болно.

6. Гэрээт ажлын хөлснөөс нийгмийн даатгалын шимтгэл төлөх ёстой юу?

Монгол улсын Нийгмийн даатгалын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.2.1-д өмчийн бүх хэвшлийн аж ахуйн нэгж, байгууллага, төрийн бус, шашны болон бусад байгууллага иргэнтэй хөдөлмөрийн гэрээгээр, эсхүл Иргэний хуулийн 343, 359 дүгээр зүйлд зааснаар иргэнтэй байгуулсан гэрээ (aжил гүйцэтгэх болон хөлсөөр ажиллах гэрээ)-ний дагуу ажиллаж байгаа Монгол Улсын иргэн, гадаадын иргэн, харьяалалгүй хүн нийгмийн даатгалд заавал даатгуулна гэж заасан байгаа тул нийгмийн даатгалын шимтгэл заавал төлөх үүргийг ажил олгогч болон даатгуулагч хүлээнэ.

7. Өглөө ажилдаа ирж явахдаа автын осолд өртсөн. Энэ ослыг үйлдвэрлэлийн осолд оруулж тооцох уу?

Нийгмийн даатгалын сангаас олгох үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний тэтгэвэр, тэтгэмж, төлбөрийн тухай хууль болон Засгийн газрын 2015 оны 269 дүгээр тогтоолд “ажилдаа ирэх, буцах замдаа бүх төрлийн тээврийн хэрэгсэл, ердийн хөсгөөр буюу явган явж байх үед” осолд өртсөн тохиолдлыг үйлдвэрлэлийн осолд тооцохоор заасан. Тэгэхээр даатгуулагчийн ажилдаа ирж байх хугацаанд автын осолд өртсөн тохиолдлыг энэхүү хууль, тогтоолд заасны дагуу үйлдвэрлэлийн осолд оруулан тооцно.

1. Хүүхдээ асарч байгаа эхийн нийгмийн даатгалын шимтгэлийн 50 хувийг төр төлнө гэснийг тайлбарлаж өгнө үү?

Нийгмийн даатгалын сангаас олгох тэтгэвэр, тэтгэмжийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулиар нийгмийн даатгалд сайн дурын хэлбэрээр даатгуулсан эх жирэмсний болон амаржсаны тэтгэмж авах эрх үүссэн бол уг эхийн хүүхдээ 3 нас хүртэл асарч байх хугацааны шимтгэлийн 50 хувийг даатгуулагч өөрөө, 50 хувийг нь тэтгэмжийн даатгалын сангаас төлнө. Харин жирэмсний болон амаржсаны тэтгэмж авах эрх үүсээгүй эхийн төлбөл зохих шимтгэлийн 50 хувийг төрөөс, 50 хувийг эх өөрөө төлнө.

2. Даатгуулагч иргэд нь албан журмын болон сайн дурын даатгалд давхар даатгуулж, шимтгэл төлж болох уу?

Болохгүй. Яагаад гэвэл даатгуулагч нь нийгмийн даатгалын дээрх хоёр хэлбэрт давхар даатгуулж, шимтгэл төлөх асуудал нь өнөөдрийн хүчин төгөлдөр мөрдөж буй Нийгмийн даатгалын тухай хууль тогтоомжийн хүрээнд зохицуулагдаагүй байна. Иймээс даатгуулагч нь ажил, хөдөлмөр эрхлэн албан журмаар даатгуулж шимтгэл төлж байгаа тохиолдолд сайн дурын даатгалд давхар даатгуулж шимтгэл төлөх боломжгүй гэсэн үг.

3. Оюутан нийгмийн даатгалд даатгуулж болох уу. Хэрвээ болох бол ямар төрлийн даатгалд хамрагдах вэ?

Оюутан хүн нийгмийн даатгалд сайн дураар даатгуулж болно. Нийгмийн даатгалд сайн дураар даатгуулахын тулд өөрийн оршин суугаа газрынхаа нийгмийн даатгалын байгууллага (байцаагч)-д хандан сайн дурын даатгалын гэрээ байгуулна. Энэхүү гэрээнд шимтгэл төлөх сарын хөдөлмөрийн хөлс, орлогын хэмжээ болон хамрагдах хугацааг тодорхой тусган баталгаажуулж, улмаар өөрийн мэдүүлсэн орлогоосоо нийтдээ 13,5%-иар тооцон нийгмийн даатгалын шимтгэл төлснөөр тэтгэврийн, тэтгэмжийн, үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний даатгалд тус тус хамрагдана гэсэн үг юм.

4. Сайн дурын даатгуулагч нийгмийн даатгалын шимтгэлийг ямар хугацаанд төлөх вэ?

Нийгмийн даатгалд сайн дурын хэлбэрээр даатгуулагч өөрийн орлогын байдалд нийцүүлэн шимтгэлээ ямар хугацаанд төлөхөө нийгмийн даатгалд даатгуулах гэрээндээ тусгаж өгнө. Даатгуулагч шимтгэлээ сар бүр, улирлаар, хагас жилээр гэх мэт төлөх боломжтой.

5. Нийгмийн даатгалд сайн дураар даатгуулагч нь албан журмын даатгалд даатгуулсан буюу ажилд орсон тохиолдолд гэрээг заавал цуцлах уу?

Цуцална. Сайн дураар даатгуулагч нь ажилд орсон тохиолдолд нийгмийн даатгалын байгууллагатай шимтгэл төлөлтийн тооцоогоо бүрэн хийж, гэрээгээ цуцлуулан, нийгмийн даатгалын дэвтэртээ бичүүлж, баталгаажилт хийлгэнэ.

6. БНСУ-д хөдөлмөрийн гэрээгээр ажиллаж буй Монгол Улсын иргэн нийгмийн даатгалын шимтгэлийг яаж төлөх вэ?

Монгол Улсын Засгийн газар БНСУ-ын Засгийн газар хооронд 2006 онд “Нийгмийн хамгааллын тухай” хэлэлцээр байгуулсан. Мөн Нийгмийн даатгалын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 2 дахь хэсгийн 4-т хөдөлмөрийн гэрээгээр гадаад улсад ажиллаж байгаа Монгол Улсын иргэн нь нийгмийн даатгалд албан журмаар даатгуулахаар зохицуулсан байдаг.

7. Сайн дураар даатгуулагч нь үйлдвэрлэлийн осолд орсон тохиолдолд ослын актыг ямар байгууллагад хандаж тогтоолгох вэ?

Сайн дураар даатгуулагч нь үйлдвэрлэлийн осол, хурц хордлогод өртсөн тохиолдолд оршин суугаа газрынхаа нийгмийн даатгалын хэлтэс (ажилтан)-т мэдэгдэнэ.

1. Хөдөлмөрийн чадвар алдалтын хувь, хугацаа тогтоолгоход эхлээд хаана хандах вэ?

Та харьяа аймаг (дүүрэг)-ийн сум (өрх)-ийн Эрүүл мэндийн төв, Нэгдсэн эмнэлэг, Бүсийн оношилгоо эмчилгээний төвд хандан эмчийн үзлэг, оношилгоо, шинжилгээнд хамрагдаж хөдөлмөрийн чадвар алдалт тогтоолгох үндэслэлтэй бол саналаа тухайн эрүүл мэндийн байгууллагын харьяа Эмнэлэг хяналтын комисст хүргүүлнэ.

2. Хөдөлмөрийн чадвар алдалтын хувь, хугацаа тогтоох шийдвэрийг хэрхэн гаргадаг вэ?

Иргэн (даатгуулагч)-ний үндсэн болон хавсарсан өвчний үзлэг, шинжилгээ, онош, үе шат, эмчлэн эрүүлжүүлэх төлөвлөгөө, хяналтын хугацаанд хийсэн эмчилгээний үр дүнг судлан дүгнэж хөдөлмөрийн чадвар алдалтын шалтгаан хувь, хугацаа тогтоолгох үндэслэлтэй бол Эмнэлэг хөдөлмөрийн магадлах комиссын хурлаар шийдвэрлэдэг.

3. Хөдөлмөрийн чадвар алдалтын хувь, хугацааг шинээр тогтоолгохын өмнө хэдий хугацаанд эмчийн хяналтад байх вэ?

3-6 сарын хугацаанд эмчийн хяналтад эмчлэгдэж, өвчний онош, явц, хүндрэл, өвчтний биеийн байдлаас хамаарч хөдөлмөрийн чадвар алдалтын хувь, хугацаа шинээр тогтоолгох эсэх асуудлыг шийдвэрлүүлнэ.

4. Ажил хөдөлмөр эрхэлдэг иргэн (даатгуулагч) хөдөлмөрийн чадвар алдалтын хувь, хугацаа тогтоолгож болох уу?

Ердийн өвчний үед 90 хоног, үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчин, хорт хавдар, сүрьеэ өвчнөөр өвчилсөн тохиолдолд 180 хоногийн хугацаанд төрөлжсөн мэргэжлийн эмчийн хяналтад хянагдсаны дараа өвчний онош, явц, хүндрэл, өвчтөний биеийн байдлаас хамаарч хөдөлмөрийн чадвар алдалтын хувь, хугацааг тогтоолгож болно.

5. Ямар болзлыг хангасан хүн нийгмийн даатгалын сангаас тахир дутуугийн тэтгэвэр авдаг вэ?

Нийгмийн даатгалын шимтгэлийг нийтдээ 20-оос доошгүй жил, эсхүл тахир дутуу болохын өмнөх 5 жилийн 3 жилд нийгмийн даатгалын шимтгэлийг төлсөн тохиолдолд ердийн өвчин, ахуйн ослын улмаас хөдөлмөрийн чадвараа 50-аас доошгүй хувиар алдаж тахир дутуу болсон бол тахир дутуугийн тэтгэврийг Нийгмийн даатгалын сангаас тогтоолгон авч болно. Дээрх шимтгэл төлөх хугацааг хангаагүй тохиолдолд нийтдээ 3-аас доошгүй жил тэтгэврийн даатгалын шимтгэл төлсөн байвал шимтгэл төлсөн нийт хугацаандаа ногдох тахир дутуугийн тэтгэврийг хувь тэнцүүлэн авна. Дээрх 2 болзлыг хангаагүй бол Нийгмийн халамжийн сангаас тахир дутуугийн тэтгэвэр авна.

6. Ажилд ороод нэг сар болоод үйлдвэрлэлийн осолд орсон бол тахир дутуугийн тэтгэврийг авах боломжтой юу?

Нийгмийн даатгалын шимтгэл төлж ажилласан хугацааг үл харгалзан, үйлдвэрлэлийн ослыг тогтоосон акт болон Эмнэлэг хөдөлмөрийн магадлах комиссын шийдвэрийг үндэслэн, Үйлдвэрлэлийн осол мэргэжлээс шалтгаалах өвчний даатгалын сангаас тахир дутуугийн тэтгэвэр тогтоолгох боломжтой.

7. Бүх сумдад нүүдлийн хурлыг хийх боломж байдаг уу?

“Нүүдлийн хурал зохион байгуулах заавар”-т “Сум дундын эмнэлэг болон 1 дүгээр зэрэглэлийн Сумын эрүүл мэндийн төвийг түшиглэн зохион байгуулна” гэж заасан байдаг тул сум бүрт нүүдлийн хурал хийх боломжгүй.

8. Нийгмийн даатгалын сангаас тахир дутуугийн тэтгэвэр тогтоолгоход ямар баримт бичгийгбүрдүүлэх вэ?

Иргэний үнэмлэх, нийгмийн даатгалын дэвтэр, хөдөлмөрийн дэвтэр, даатгуулагч 1995 оноос өмнө ажилласан хугацаандаа авсан хөдөлмөрийн хөлснөөс тэтгэвэр тогтоолгохыг хүсвэл хөдөлмөрийн хөлсний тодорхойлолт, Эмнэлэг хөдөлмөрийн магадлах комиссын шийдвэр, үйлдвэрлэлийн осол, хурц хордлогоор хөдөлмөрийн чадвар алдалтын хувь хугацаа тогтоолгосон бол үйлдвэрлэлийн осол, хурц хордлогыг судлан бүртгэсэн акт (мэргэжлийн хяналтын улсын байцаагчаар баталгаажсан байх) хөдөлмөрийн нөхцөлийн тодорхойлолт, анх ажилд орох үеийн эрүүл мэндийн үзлэгийн хуудас зэрэг баримт бичгийг бүрдүүлнэ.

1. Ямар өвчтэй хүн хөдөлмөрийн чадвар алдалтын хувь, хугацаа тогтоолгох вэ?

Тухайн өвчний үе шат, хүндрэл, өвчтөний биеийн байдлаас хамаарч Эрүүл мэндийн сайд, Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын сайдын 2017 оны “Даатгуулагч (иргэн)-ийн хөдөлмөрийн чадвар алдалтыг тогтооход баримтлах өвчний жагсаалт, хөдөлмөрийн чадвар алдалтын хувь хэмжээ, хугацааг шинэчлэн батлах тухай” А/39, А/12 дугаар хамтарсан тушаалд заасан өвчний жагсаалтын дагуу хөдөлмөрийн чадвар алдалтын хувь, хугацааг тогтооно.

2. Хэдэн хувиар хөдөлмөрийн чадвар алдсан тохиолдолд тахир дутуугийн тэтгэвэр авах эрх үүсэх вэ?

Ердийн болон ахуйн ослын улмаас хөдөлмөрийн чадвараа 50-аас доошгүй хувиар, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний улмаас хөдөлмөрийн чадвараа 40-өөс доошгүй хувиар алдсан тохиолдолд тахир дутуугийн тэтгэвэр авах эрхтэй.

3. 11. Хөдөлмөрийн чадвар алдалтыг хэдэн хувиар тогтоолгосон тохиолдолд хөдөлмөрийн чадвараа бүрэн алдсан гэж үзэх вэ?

-Хөдөлмөрийн чадвараа 70 буюу түүнээс дээш хувиар алдсан бол бүрэн алдсан
-Хөдөлмөрийн чадвараа 50-69 хувиар алдсан бол хагас (хэсэгчлэн) алдсан гэж үзнэ.

4. Хөдөлмөрийн чадвар алдалтын хувь, хугацааг шинээр тогтоолгоод Нийгмийн даатгалын хэлтэс (тасаг)-т баримт бичгийг өгснөөс хойш хэд хоногийн дотор тахир дутуугийн тэтгэврийг тогтоох вэ?

Нийгмийн даатгалын байгууллагад иргэн (даатгуулагч) 14 хоногийн дотор баримт бичгийг бүрдүүлж өгсөн байна. Нийгмийн даатгалын байгууллага баримт бичгийг хүлээж авснаас хойш 30 хоногийн дотор тахир дутуугийн тэтгэврийг тогтоон шийдвэрлэнэ.

5. Хөдөлмөрийн чадвар алдалтын хувь, хугацааг ямар хугацаанд сунгуулах вэ?

Хөдөлмөрийн чадвар алдалтын хувь хугацаа дуусахаас өмнө буюу хойно 14 хоногийн дотор хөдөлмөрийн чадвар алдалтын хувь, хугацааг сунгуулах боломжтой.

6. Хөдөлмөрийн чадвар алдалтын хувь, хугацааг сунгуулахын тулд хяналтын эмчээс гадна өөр төрөлжсөн мэргэжлийн эмч нарт үзүүлэх шаардлагатай юу?

Эмчлэн эрүүлжүүлэх төлөвлөгөө, явцын хяналтын дагуу төрөлжсөн мэргэжлийн эмчид үзүүлж, холбогдох оношилгоо, шинжилгээг зайлшгүй хийлгэх ёстой.

7. Ямар тохиолдолд хөдөлмөрийн чадвар алдалтын хувь, хугацааг өөрчлөн тогтоодог вэ?

Иргэний биеийн байдал, оношилгоо, шинжилгээний үзүүлэлтүүд, өвчний явц, хүндрэл зэргээс шалтгаалан хөдөлмөрийн чадвар алдалтын хувь, хугацаа, заалтыг өөрчлөн тогтоож болно.

8. Ял эдлэж байгаа ялтан хоригдохоосоо өмнө хөдөлмөрийн чадвар алдалтын хувь, хугацаа тогтоолгосон бол сунгуулж болох уу?

Болно. Хөдөлмөр нийгмийн хамгааллын сайд, Эрүүл мэндийн сайдын хамтарсан 2016 оны 11 дүгээр сарын 15-ны өдрийн А/243, А130 А/25 тоот “Зааварт өөрчлөлт оруулах тухай” тушаалын 1.1-т ...шүүхээр ял эдэлж буй ялтны ХЧА-ыг шинээр тогтоохгүй ба зөвхөн урьд тогтоолгосон ХЧА-ын хувь, хугацааг сунгах эсэх асуудлыг тухайн хорих байгууллагын харьяа аймаг /дүүрэг/-ийн Эмнэлэг хөдөлмөрийн магадлах комисс шийдвэрлэнэ... гэж заасны дагуу хөдөлмөрийн чадвар алдалтын хувь, хугацааг сунгана.

9. Гадаадад удаан хугацаагаар амьдарч байгаа Монголын иргэншилтэй иргэн Монголдоо хөдөлмөрийн чадвар алдалтын хувь, хугацааг сунгуулах боломжтой юу?

Тухайн орны Эрүүл мэндийн байгууллагын тодорхойлолтыг баталгаажсан орчуулгын төвөөр орчуулсан орчуулга болон тус улсад суугаа манай улсын Элчин сайдын яамны тодорхойлолт, бусад бичиг баримтын хамт харьяа аймаг (дүүрэг)-ийн Нийгмийн даатгалын хэлтсийн дэргэдэх Эмнэлэг хөдөлмөрийн магадлах комисст хандан хөдөлмөрийн чадвар алдалтын хувь, хугацааг сунгуулж болно.
-Хөдөлмөрийн чадвараа 50-69 хувиар алдсан бол хагас (хэсэгчлэн) алдсан гэж үзнэ.

10. Багш мэргэжилтэй, шуугианаас болоод чих дүлийрэлттэй болсон. Ажлаа өөрчлөх гэхээр албан ёсны шийдвэрээ авч ир гэсэн, хаанаас авах вэ?

Эмнэлэг хөдөлмөрийн магадлах комиссын хурлаар орж хөдөлмөрийн нөхцөл сольсон шийдвэр гаргуулан өөрийн эрүүл мэндэд харшлахгүй таарч тохирох ажил хийж болно.

11. Ажил хөдөлмөр эрхэлдэг иргэн (даатгуулагч) Эмнэлэг хөдөлмөрийн магадлах комиссын хурлаар орж ажлын цаг хорогдуулсан шийдвэр гарсан тул цалинг бүтэн олгох уу?

Хөдөлмөрийн хуулийн 67 дугаар зүйлийн 67.2 дахь заалтад ...хорогдуулсан цагийг бүтэн ажилласнаар тооцож олгоно... гэж заасан байх тул Эмнэлэг хөдөлмөрийн магадлах комиссын шийдвэрийг үндэслэн ажилласан цагийн хөлсийг бүтнээр тооцож олгоно.

12. Хөдөлмөрийн чадвар алдалтын хувь, хугацаа тогтоолгон тахир дутуугийн тэтгэвэр авч өөртөө тохирсон ажил хөдөлмөр эрхэлж байгаа хүн хөдөлмөрийн чадвар алдалтын хувь, хугацаа тогтоолгосон тухайн өвчний оношоороо хөдөлмөрийн чадвар түр алдсаны тэтгэмж авч болох уу?

Даатгуулагч тухайн өвчний улмаас хөдөлмөрийн чадвараа тодорхой хэмжээгээр алдаж үүний улмаас тахир дутуугийн тэтгэвэр тогтоолгон авч байгаа тул уг өвчний оношоор хөдөлмөрийн чадвар түр алдсаны тэтгэмж авах боломжгүй.